نقش مهم آموزش پرورش در افزایش کودکان کار
نشست واکاوی پدیده کار کودکان در ایران همزمان با روز جهانی مبارزه با کار کودک در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
گسترشنیوز: در این نشست که به همت موسسه توانمندسازی مهروماه و شبکه یاری کودکان کار و با همراهی گروه روانشناسی اجتماعی انجمن جامعهشناسی ایران، انجمن انسانشناسی ایران و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد دکتر روح الله نصرتی (عضو هیات علمی دانشگاه تهران)، دکتر پیام روشن فکر (عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی) و دکتر فاطمه قاسمزاده (رئیس هیات مدیره شبکه یاری کودکان کار) سخنرانی کردند.
انقلاب صنعتی و پدیده کودکان کار
«کار کودک: از کار به مثابه ارزش تا کار به معنی کالا» موضوع سخنرانی دکتر نصرتی بود. وی سخنان خود را با ارائه آماری از وضعیت کار کودک در جهان آغاز کرد و پس از آن به بررسی تأثیر ساختارهای اقتصادی بر پدیده کار کودک پرداخت. نصرتی انقلاب صنعتی را نقطهای دانست که در آن تعریف کار برای کودک تغییر کرد. به گفته وی، در جامعه پیشاصنعتی کار برای کودک مرحلهای برای ورود به جامعه، یادگیری حرفه و آمادهشدن برای ورود به بازار کار بوده است اما با انقلاب صنعتی کودکان درواقع ابزاری برای حفظ یک جمعیت عظیم بیکار و ارزان نگه داشتن نیروی کار بودهاند. در اینجا کار از یک ارزش به یک کالا تبدیل شده است و از کودکان تا ۱۸ ساعت کار کشیده میشد. بهتدریج مقاومتهایی در برابر این شیوه کار در جوامع ایجاد شد تا اینکه در سال ۱۸۷۸ نخستین قانون برای کاهش ساعت کار کودکان تصویب شد و کمکم قوانین دیگری نیز در حمایت از کودکان به تصویب رسید.
تگاه نئولیبرالی به کار
نصرتی در ادامه با توضیح اینکه از دهه ۱۹۸۰ ایدههای نئولیبرالی دوباره در عرصه اقتصاد غالب شد، اثرات این دیدگاه را بر افزایش فقر، نابرابری و تغییر فرهنگ، عاملی برای رشد کار کودک دانست. به اعتقاد وی این نگاه در عرصه اقتصاد بر ۵ فرآیند اصلی استوار است که عبارتاند از: موقتی شدن قراردادهای کار، خصوصیسازی در همه عرصهها، مقرراتزدایی، مسئولیت زدایی از دولت و ممانعت از تشکلیابی در جامعه. به گفته وی، در کنار این موارد تغییرات فرهنگی نیز اتفاق میافتد و مصرف به بخشی از هویت جامعه تبدیل میشود، در این حالت افراد هرچه بیشتر مصرف کنند ارزش بیشتری دارند.
نصرتی جامعه ایران را نیز تا حد زیادی منطبق با همین شرایط دانست و افزود: در جامعه ایران با خصوصیسازی در عرصه آموزش، مقررات زدایی در عرصههایی مانند مسکن، موقتی بودن قراردادهای کار و مسائل مشابه شرایط یک اقتصاد نئولیبرالی را میتوان مشاهده کرد. علاوه بر این در دهه اخیر با نمونهای ویژهای از خودنماییهای مصرفی در جامعهروبهرو بودهایم که در نتیجه آن انگیزه و آرزوی مصرف هرچه بیشتر شده است.
به اعتقاد وی: نتیجه نگاه نئولیبرالی و فرهنگ مصرفی، فقر و نابرابری روزافزون بوده که در نتیجه آن ما شاهد افزایش معضل کار کودک هستیم.
نگاه سود و زیانی به مسئله کار کودک
نصرتی ویژگی انسان در این جامعه را نگاه سود و زیان محور به همه مسائل دانست و تأکید کرد: در این شرایط نگاه به کار کودک نیز سود و زیان محور میشود. به عبارت دیگر خانوادهها و گاهی خود کودکان سود کار را بیشتر از سود تحصیل میبینند. وی در این زمینه به تجربیات پژوهشی خود در شهر بانه اشاره کرد که نشان میداد برای برخی کودکان و خانوادهها تحصیل ارزشی ندارد و آنچه میتواند آینده کودکان را بسازد کار است.
نصرتی با بیان اینکه این معضلات در کشورهای توسعه یافته وجود داشته و آنها درصدد حل آن برآمدهاند افزود: متأسفانه در جوامع در حال توسعه هنوز مصرفگرایی شدید، خودنمایی در مصرف و نگاه سود و زیانی به همه مسائل تبلیغ میشود.
وی در پایان با تأکید بر اینکه تا زمانی که فقر و نابرابری افزایش مییابد نمیتوان معضل کار کودک را حل کرد افزود: در نزدیک به دو دهه گذشته میزان کار کودک در دنیا کاهش نزدیک به ۹۰ میلیونی داشته است و میتوان از این تجراب استفاده کرد.
برنامههای ناهماهنگ، هدررفتن منابع
سخنران دوم این جلسه دکتر فاطمه قاسمزاده بود که صحبتهای خود را به «مروری بر برنامههای سازمانهای دولتی در ارتباط با کار کودک» اختصاص داد. وی سخنان خود را با این توضیح آغاز کرد که حذف کار کودک مسئولیت دولت است که با مشارکت مردمی میتوان آن را به سرانجام رساند. قاسمزاده با اشاره به متن پیماننامه حقوق کودک، افزود: در تقریبا تمامی بندهای پیماننامه حقوق کودک از عبارت «دولت باید» استفاده شده است که نشاندهنده مسئولیت دولت در تحقق حقوق کودک به طور عام و مقابله با کار کودک به طور خاص است. وی در توضیح اینکه چه نوع کاری به عنوان کار کودک شناخته میشود گفت: در صورتی که کار کودک اجباری باشد؛ به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب بزند یا کودک را از حقوق اساسی وی مانند آموزش محروم کند، ما آن را معضل کار کودک مینامیم.
رئیس هیات مدیره شبکه یاری در توضیح اقدامات دولتی در راستای کاهش کار کودک به طرحهایی مانند طرح کودک و خانواده، طرح مشوق تحصیلی و تنظیم آئیننامه حمایت اجتماعی از کودکان کار و خیابان اشاره کرد که اقداماتی مثبت ارزیابی میشوند اما افزود: طرح مشوق تحصیلی بدون ارزیابی از نتیجه آن متوقف شد و آئیننامه حمایت اجتماعی نیز هنوز اجرایی نشده است و منتظر مصوبهای از طرف هیات دولت است.
وی در ادامه به طرح ساماندهی کودکان کار اشاره کرد و توضیح داد: این طرح ۳۲ بار در کشور انجام شده است و نتیجه همه آنها منفی بوده است و بازهم اصرار بر اجرای آن است.
آموزش و پرورش و مسئله کودکان کار
قاسمزاده در ادامه صحبتهای خود به نقش آموزش و پرورش در مسئله کودکان کار اشاره کرد و گفت: متأسفانه آموزش و پرورش در ایران هیچ اقدامی برای کودکان کار انجام نداده است. از این کودکان برای ثبت نام در مدرسه شهریه دریافت میشود که هزینه آن عموما از طریق نهادهای مردمنهاد تأمین میشود و ما آموزش رایگان حتی برای این کودکان هم نداریم. حتی کودکان کاری که در سازمانهای مختلف حمایت از کودکان درس میخوانند نیز برای آزمون سطح و دریافت گواهی قبولی باید پول پرداخت کنند.
وی نادیده انگاشتن کودکان کار در آموزش و پرورش را مسئلهای جدی دانست و افزود: آموزش و پرورش این کودکان را در آمار خود حساب نمیکند و برای آنها کتاب چاپ نمیکند در نتیجه سازمانهای مردم نهاد برای تهیه کتاب برای این کودکان مشکل دارند و حتی با پرداخت پول نیز نمیتوانند کتاب تهیه کنند و اکثرا کتابهای قدیم یا کپی استفاده میکنند.
وی اقدامات دولتی در زمینه کودکان کار را دارای چند ویژگی اصلی دانست و گفت: این اقدامات بیشتر در حوزه جمعآوری کودکان بوده و محوریت آنها کودکان خیابان بوده است و سایر اشکال کار کودک را نادیده گرفته است. قاسمزاده کمبود نیروی متخصص و مشارکتدادن اندک سازمانهای مردم نهاد را ویژگی دیگر اقدامات دولتی دانست و گفت در بیشتر اقدانات دولتی شاهد جمعکردن مسئله هستیم و نه حل کردن آن.
وی در پایان با بیان اینکه دولتها در مواجهه با معضل کار کودک ابتدا آن را انکار میکردند و پس از بحرانی شدن این معضل به دنبال مقابله با آن بودند، افزود: ما زمانی موفق به حذف کار کودک خواهیم شد که دولت رویکرد حمایتی داشته باشد، ریشههای مسئله را بشناسد و با برنامهریزی برای حل آن اقدام کند.
چقدر کودک کار داریم
«برآوردی از ابعاد کار کودک در ایران» موضوع صحبت پیام روشنفکر آخرین سخنران این نشست بود. وی با توضیح اینکه آمار دقیقی درباره کودکان کار در ایران وجود ندارد به پژوهشی اشاره کرد که در آن با استناد به آمارهای موجود در حوزههای مختلف و برآوردهای ریاضی و اعتبار سنجی دادهها تا حدی آمار این کودکان را محاسبه کرده است. وی نتیجه این براورد را آمار ۱ میلیون ۶۰۰ هزار تا ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار کودک اعلام کرد و توضیح داد که این آمار تا حدی با سایر دادههای موجود اعتبار سنجی شده اما جای نقد و بررسی بیشتر دارد.
وی بحث بعدی خود را به توضیح برنامه IPEC (International Programme on the Elimination of Child Labour) اختصاص داد و گفت. این برنامه در ۸۵ کشور جهان اجرایی شده است که در نتیجه آن طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ بیش از ۹۰ میلیون مورد کار کودک حذف شده است. روشنفکر با بیان اینکه غالبشدن رویکردهای نئولیبرال در چند سال اخیر باعث شده کاهش این معضل با سرعت کمتری دنبال شود، افزود: با این حال در همین چارچوبهای موجود اقتصادی و سرمایهداری این برنامه توانسته کار کودک را در بسیاری از کشورها که با ایران نیز شباهت دارند کاهش دهد و اولویت این کاهش نیز بدترین اشکال کار کودک بوده است.
وی در پایان با بیان اینکه در کشور ما در ۱۵ - ۲۰ سال گذشته منابع مادی و انسانی بسیاری برای حل مشکل صرف شده اما نتیجه موفقیت آمیزی نداشته است افزود: ما چون برنامه نداشتهایم گویی به جای حرکت رو به جلو، دور خودمان چرخیدهایم؛ این در حالی است که این تجربه جهانی نشان میدهد حدف کار کودک امری ممکن و شدنی نیست.
در پایان این جلسه نیز بیانیه شبکه یاری کودکان برای روز جهانی مقابله با کار کودک خوانده شد.
ارسال نظر