معرفی استان های رکورد دار در بیماران دیابتی

افشین استوار رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به شعار روز جهانی دیابت مبنی بر «دیابت؛ با آموزش از آینده محافظت کنیم»، درباره انواع دیابت، گفت: دیابت مشتمل بر چند نوع است که شایع ترین آنها دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری است.

دکتر استوار گفت: در دیابت نوع یک به هر دلیل انسولین از سلول های بتای لوزالمعده که انسولین ترشح می کنند تا قند به مصرف سلول های بدن برسد، ترشح نمی شود. علت این اتفاق هنوز کاملا مشخص نیست، اما به هر دلیلی از جمله استعداد ژنتیکی یا عامل محیطی مانند بیماری ویروسی ممکن است دیابت نوع یک به عنوان یک بیماری خود ایمنی بروز یابد که در آن سلول های بتای پانکراس تخریب شده و هورمون انسولین در بدن تولید نمی شود. به دنبال این اتفاق قند غذاهای مصرفی توسط سلول ها مصرف نشده و در نتیجه قند خون افزایش می یابد. بروز دیابت نوع یک در هر سنی محتمل است ولی اغلب در سنین کودکی و نوجوانی افراد دچار این مشکل می شوند.

وی افزود: یکی از عوامل بروز دیابت نوع یک ابتلا به انواعی از بیماری های ویروسی است. بر اساس یافته های بعضی از مطالعات، بروز دیابت نوع یک در مبتلایان به کرونا افزایش یافته است.

چگونگی بروز دیابت نوع ۲

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در توضیح دیابت نوع دو، بیان کرد: دلیل عمده بروز دیابت نوع دو مقاومت نسبت به انسولین ترشح شده توسط پانکراس است که انسولین نمی تواند کار خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه در ابتدای کار سلول های بتای پانکراس شروع به ترشح بیشتر انسولین می کنند و در عین حال مقاومت به انسولین هم افزایش می یابد تا جایی که دیگر نمی توانند پاسخگوی نیاز بدن به انسولین باشند و در این زمان است که ترشح انسولین هم کاهش و قندخون افزایش می یابد. دیابت نوع دو اغلب در بزرگسالان رخ می دهد و بیش از ۹۰ درصد موارد دیابت در دنیا مربوط به این نوع از دیابت است.

نقش دیابت بارداری در ابتلای مادر و کودک به دیابت نوع دو

وی در خصوص دیابت بارداری، توضیح داد: خانم ها ممکن است در دوران بارداری قندخون بالا را تجربه کنند که برخی از آنها بعد از بارداری هم همچنان قند خون شان بالا می ماند ولی اغلب افراد پس از بارداری به حالت عادی باز می گردند. از جمله عوارض دیابت بارداری تولد نوزاد با جثه بزرگ و ایجاد مشکل در زایمان است. درصد قابل توجهی از خانم هایی که در زمان حاملگی دیابت بارداری را تجربه می کنند پس از ختم حاملگی مبتلا به دیابت نوع ۲ می شوند و بیشتر خانم ها بهبود می یابند. با این وجود خطر بروز دیابت نوع ۲ پس از دوران بارداری در زنان مبتلا به دیابت بارداری بسیار بالاتر از سایر زنان است. کودکان متولد شده از مادران دچار دیابت بارداری نسبت به سایرین در خطر بیشتری از ابتلا به دیابت نوع یک و دو در بزرگسالی هستند.

استوار با اشاره به نقش وراثت در ابتلا به دیابت، تصریح کرد: سابقه خانوادگی فرد را مستعد ابتلا به دیابت می کند؛ بنابراین افراد باید دقت کنند که اگر سابقه ابتلا به دیابت در خانواده درجه یک خود دارند حتما در سنین پایین تر برای غربالگری و تشخیص دیابت اقدام کنند.

علائم و عوارض ابتلا به دیابت چیست؟

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره علائم ابتلا به دیابت، تاکید کرد: علائم اولیه دیابت به شکل پر ادراری و پرنوشی در فرد ظاهر می شود. عدم تشخیص و درمان دیابت در طولانی مدت تقریبا بر همه ارگان های بدن اثرگذار است. مهم ترین تاثیر روی قلب است که احتمال سکته قلبی و مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی عروقی را افزایش می دهد. نارسایی کلیه، ایجاد مشکل در شبکیه چشم و اختلال بینایی فرد مبتلا که حتی در طولانی مدت می تواند سبب بروز کوری شود از عوارض بیماری است.

وی افزود: همچنین دیابت بر اعصاب محیطی اثر گذاشته و باعث درد، مورمور، گِزگِز و علائم حسی در دست و پا شده و در نهایت می تواند منجر به وضعیتی شود که بخصوص انتهای اندام های تحتانی فرد مبتلا، زخم شده و به علت اختلال عصبی درد ناشی از زخم احساس نشده و زخم دیر تشخیص داده شود. نارسایی عروق ناشی از دیابت هم می تواند عاملی برای عدم ترمیم مناسب زخم ها شده و منجر به زخم پای دیابتی شود که در صورتی که به موقع به آن رسیدگی نشود ممکن است منجر به قطع اندام شود.

دیابت؛ سومین علت مرگ ناشی از بیماری های غیرواگیر

استوار اظهار کرد: دیابت نهایتا باعث افزایش قابل توجه مرگ و میر می شود به شکلی که نزدیک به ۴ درصد علل مرگ یا در واقع سومین علت مرگ به علت بیماری های غیرواگیر در جهان و ایران دیابت است. یعنی بعد از بیماری های قلبی و عروقی و سرطان، دیابت از بین عوامل غیرواگیر، سومین علت مرگ افراد است. این آمار مربوط به قبل از شیوع کرونا است و قطعا آمار موارد در زمان کرونا متفاوت شده است.

۵۰۰ میلیون مبتلا به دیابت در جهان

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آمار بروز دیابت در ایران و جهان، بیان کرد: طی سال های اخیر شیوع دیابت در دنیا بسیار افزایش یافته است؛ به شکلی که  اکنون از هر ۱۰ نفر، یک نفر به دیابت مبتلا است و این یعنی شیوع دیابت در دنیا حدود ۱۰ درصد است. به دلیل این روند افزایشی، سازمان بهداشت جهانی در اهداف ۹ گانه ای که برای کشورهای دنیا تعیین کرده است هدف گذاری کرده است که شیوع دیابت را تا سال ۲۰۲۵ متوقف کند؛ زیرا به نظر می رسد ما نمی توانیم شیوع دیابت را کاهش دهیم؛ بنابراین فعلا هدف این است که نگذاریم از مقدار فعلی بیشتر افزایش یابد که البته همین هدف هم تاکنون در هیچ کشوری محقق نشده است و ۱۰ درصد مردم بالای ۲۰ سال مبتلا به دیابت هستند که یعنی بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان به دیابت مبتلا هستند. روند به گونه ای است که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۴۰ این آمار به ۷۵۰ میلیون نفر برسد.

افزایش ۳۰ درصدی شیوع دیابت در کشور طی ۵ سال

سهم بالاتر شهرها از شیوع دیابت

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه تعریف ها از دیابت در آمارگیری متفاوت است، توضیح داد: ما دو تعریف در این پیمایش ملی عوامل خطر بیماری های غیرواگیر استفاده کردیم که یک تعریف بر اساس قندخون ناشتا است. در این تعریف آمار از ۱۱ درصد به ۱۴ درصد رسیده است. در تعریفی که بر اساس هموگلوبین A۱C داشتیم هم شیوع دیابت حدود ۱۷.۵ درصد است. در شهرها تقریبا ۵۰ درصد شیوع بیشتر دیابت را شاهد هستیم. در واقع در روستاها شیوع دیابت نزدیک ۱۱ درصد و در شهرها نزدیک ۱۵ درصد است؛ بنابراین به نظر می رسد سبک زندگی شهرنشینی که شامل مصرف زیاد کالری، شیوع چاقی و کم تحرکی است یکی از عوامل خطر دیابت است.

توزیع جغرافیایی بروز دیابت در کشور

وی درباره توزیع جغرافیایی دیابت در شهرهای کشور، بیان کرد: بیشترین شیوع دیابت در استان هایی است که در نوار مرکزی کشور از شمال تا جنوب واقع شده اند. استان های تهران، مازندران، گیلان، یزد، مرکزی، اصفهان، سمنان، خوزستان و فارس در نقاط مرکزی شیوع بالای دیابت را دارند و شیوع دیابت در استان های شرقی و غربی کمتر است. به طور کلی ۵ استان اول از نظر ابتلا به دیابت به ترتیب شامل مازندران، گیلان، یزد، خوزستان و سمنان هستند.

آمار ابتلای زنان بالاتر است

استوار با اشاره به اینکه شیوع دیابت در خانم ها بیش از آقایان است، بیان کرد: درصد بروز دیابت نوع دو در خانم ها ۱۵ درصد و در آقایان ۱۳ درصد است. 

چرا روند بروز دیابت افزایشی است؟

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره افزایش آمار ابتلا به دیابت در ایران و جهان، گفت: تغییر سبک زندگی مهم ترین عامل است. حدود ۵۰ سال قبل ۷۵ درصد جمعیت در روستاها ساکن بودند و فعالیت های سنگین کشاورزی و دامپروری انجام می دادند که در واقع در عین حال که غذای سالم تری هم مصرف می کردند، کالری سوزی بیشتری داشتند، اما اکنون ۷۵ درصد جمعیت در شهرها زندگی می کنند و این سبک زندگی شهری شامل تحرک کم و مصرف بالای غذا با افزودنی های چربی، نمک و شکر است.

او ادامه داد: بیش از نیمی از مردم حداقل تحرک لازم که ۱۵۰ دقیقه تحرک در هفته است را ندارند. چاقی یکی از مهم ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت است و در عین حال مصرف میوه و سبزیجات هم خیلی پایین است و در کنار آنها مصرف سیگار، قلیان و الکل هم وجود دارد که همه اینها در کنار هم علت افزایش دیابت در سال های اخیر بوده است. البته بخشی از این افزایش شیوع مربوط به تغییرات جمعیتی و افزایش جمعیت سالمندان و نیز بهبود روش های درمان دیابت و زنده ماندن بیماران مبتلا به دیابت به مدت طولانی تر است.

از هر ۳ بیمار دیابتی، ۲ بیمار قندخون تحت کنترل ندارد

وی با اشاره به اینکه برای شناسایی مبتلایان به دیابت مشکل بزرگی در کشور نداریم، اظهار کرد: تقریبا از هر چهار بیمار دیابتی سه نفر (۷۳ درصد) از بیماری خود آگاه هستند؛ زیرا دیابت علامت دارد و افراد علامت دار به پزشک مراجعه می کنند. در عین حال آگاهی مردم هم نسبت به دیابت افزایش یافته است. از این بیماران شناخته شده حدود ۶۵ درصد افراد تحت درمان هستند ولی فقط یک سوم آنها (۳۰ درصد) قند خون کنترل شده دارند و یعنی از هر ۳ بیمار دیابتی دو بیمار، قندخون تحت کنترل ندارد و این در حالی است که هدف ما از درمان، کنترل بیماری و عدم بروز عوارض چشمی، قلبی، زخم پای دیابتی و... است که متاسفانه این اتفاق نیفتاده است. عدم کنترل بیماری به این موضوع بازمی گردد که یا رژیم درمانی صحیح برای بیمار تجویز نمی شود و یا اینکه پایبندی به درمان به هر دلیل پایین است.

افت ۴۰ درصدی غربالگری مبتلایان دیابت در پاندمی کرونا

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آثار کرونا بر بروز، تشخیص و شناسایی موارد دیابت، بیان کرد: در زمان کرونا همه بخش های مرتبط با مدیریت دیابت با اختلال نسبی مواجه بوده است. از یک طرف شناسایی بیماری به درستی صورت نگرفت؛ چراکه نظام غربالگری و تشخیص بیماری با پوشش پایین تری به کار خود ادامه می داد زیرا هم درگیری کرونا وجود داشت و هم اینکه کارکنان بهداشتی مشغول ارائه خدمات مرتبط با کرونا بودند در نتیجه خدمات غربالگری به شدت (حدود ۴۰ درصد) افت کرد. از سوی دیگر چون تعدادی از مراکز درمانی تعطیل شد یا مراجعات مردم به دلیل ترس از کرونا کاهش یافت در نتیجه کنترل بیماری کاهش یافت و برخی هم که نمی توانستند از خانه خارج شوند و دارو تهیه کنند در نتیجه در مصرف دارو دچار اختلال شدند. 

او تاکید کرد: موارد ذکر شده در حالی رخ داد که عوامل خطر بروز دیابت نظیر خانه نشینی، کم تحرکی، ریزه خواری، خوردن غذاهای چرب و شیرین و... در ایام کرونا افزایش یافت. با اینکه هنوز ارزیابی های دقیقی از اینکه دقیقا چه میزان شمار بیماران در ایران و جهان افزایش یافته، انجام نشده است اما می دانیم دوران بعد از کرونا برای دیابت دوران خوبی نیست.

کرونا عاملی برای تشدید دیابت مبتلایان

وی افزود: جنبه دیگر دیابت این بود که افرادی که دیابت داشتند و به کرونا مبتلا می شدند دچار تشدید علائم می شدند و بیماری آنها از کنترل خارج می شد، کسانی هم که بیماری آنها تحت کنترل نبود در صورت ابتلا به کرونا مرگ و میر بیشتری داشتند. اساسا دیابت یکی از مهم ترین بیماری های زمینه ای است که در صورت عدم کنترل موجب افزایش احتمال موارد شدید، بستری در آی سی یو و مرگ می شود. در عین حال مصرف برخی داروها مانند کورتون ها برای فرایند درمان کرونا اساسا کار کنترل قند خون را دشوار می کرد که به دنبال این اتفاق احتمال بروز عوارض هم وجود داشت.

هزینه بالای درمان دیابت در جهان

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه بروز دیابت هزینه های زیادی به دولت ها تحمیل می کند، اظهار کرد: هزینه درمان دیابت سالانه در دنیا نزدیک ۱۰۰۰ میلیارد دلار است. در ایران هنوز مطالعه جامعی در این رابطه صورت نگرفته است، اما این بیماری هم از بابت شناسایی و کنترل و هم از بابت درمان هزینه های بالایی دارد و در عین حال می تواند هزینه های غیرمستقیم نظیر از کار افتادگی هم داشته باشد.

دیابت یک بیماری مادام العمر است

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه عوارض دیابت در بلندمدت بروز می یابد، خاطرنشان کرد: دیابت یک بیماری مادام العمر است یعنی کسی که به دیابت مبتلا شود دیگر خوب نمی شود ما تنها می توانیم کاری کنیم که بیماری اش تحت کنترل قرار گیرد تا دچار عوارض نشود. بعد از ۱۰ تا ۱۵ سال که فرد مبتلا به دیابت کنترل نشده باشد،  عوارض به تدریج خود را نشان می دهند؛ مثلا دیابت کنترل نشده بعد از ۱۵ سال عوارض خود را بر شبکیه چشم می گذراد و یا عوارض کلیوی در یک سوم بیماران رخ می دهد.

او گفت: در ۱۰ تا ۲۰ درصد مبتلایان به دیابت نارسایی کلیه رخ می دهد یا ۱۰درصد بیماران مشکلات بینایی پیدا می کنند و یا ۵۰ درصد افراد دچار اختلال اعصاب محیطی می شوند و این آمار تامل برانگیز است. عمده قطع عضو ناشی از دیابت هم در پا رخ می دهد اما شدت های متفاوتی دارد یعنی ممکن است از یک انگشت تا یک بخش کامل از پا قطع شود.

او با تاکید بر لزوم آموزش بیماران برای مراقبت از خود در برابر دیابت و عوارض آن، تاکید کرد: آموزش به افراد یکی از موثرترین و هزینه اثربخش ترین اقداماتی است که می توان انجام داد. در وهله اول آموزش جامعه مهم است که بدانند همه در معرض خطر ابتلا هستند و راه های شناسایی و جلوگیری از بروز بیماری را بشناسند. در عین حال دولت باید برای پیشگیری از هزینه های دیابت سرمایه گذاری کند و منابع لازم را برای این کار اختصاص دهد تا جلوی هزینه های بیشتر گرفته شود و این یک سرمایه گذاری برای سوددهی آینده است. اگر بیمار دیابتی به موقع شناسایی شود دیگر نیاز نیست با اقدام پر هزینه درمان شود.

لزوم پوشش بیمه ای داروهای جدید درمان دیابت

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره پوشش بیمه خدمات تشخیصی و درمانی مرتبط با دیابت، گفت: داروهای پایه تحت پوشش بیمه هستند اما روز به روز داروهای موثرتر و ترکیبی به بازار دارویی می آیند که یا بعضا تحت پوشش بیمه نیستند یا تا بخواهند تحت پوشش آیند، زمان می برد. هزینه دارو در سال های اخیر بسیار زیاد شده است و بیماران برای تامین داروهای مورد نیازشان با مشکل مواجه هستند و در عین حال دسترسی به دارو هم نوسان داشته است. در کل پایبندی به درمان و کنترل بیماری سخت تر شده است.

استوار گفت: پایش قندخون نیازمند آزمایشات مکرر است و با یک قطره خون بند انگشت می توان قندخون را اندازه گیری کرد که این موضوع تا مدت ها تحت پوشش بیمه نبود اما کم کم بیمه ها قانع شده اند که پوشش این هزینه ها می تواند از هزینه های بیشتر درمان و عوارض ناشی از بیماری جلوگیری کند.

او با اشاره به وجود کلینیک تخصصی دیابت تحت نظر پژوهشگاه، اظهار کرد: در این مرکز روش های جدید مراقبت دیابت را ارائه می کنیم. کار ارزشمندی که این سال ها انجام شده است ارائه خدمات تخصصی مراقبتی پای دیابتی است. این نوع خدمت به طور تخصصی در بخش پای دیابتی بیمارستان شریعتی ارائه می شود و تا حد زیادی توانسته از قطع اندام جلوگیری کند. این خدمت باید در همه کشور توسعه پیدا کرده و در نظام مراقبت های اولیه بهداشتی ادغام شود تا عوارض برای این بیماران کاهش یابد.