استاندارد کیفی بین‌المللی محموله‌های صادراتی

پیام ناصرقدسی/ معاون دفتر هماهنگی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی سازمان توسعه تجارت

یکی از عواملی که می‌تواند موجبات آسودگی خاطر صادرکنندگان و واردکنندگان را تا حد زیادی فراهم کند، وجود عامل سوم (Third party) در تجارت بین آنهاست؛ عاملی که بدون جانب‌داری از هر یک از دو طرف و فقط به استناد قوانین و مقررات از پیش تدوین شده به داوری پرداخته و زمینه انتقال کالا از دست فروشنده به خریدار را فراهم کند. این عامل سوم که به چشم سوم نیز معروف است، باید در ارتباط با کمیت و کیفیت کالاهای مبادله‌شده تعاریف مدون و مشخصی داشته باشد. زبان استاندارد زبان تفاهم بین‌المللی است و مفهوم لغوی استاندارد، نمونه، قاعده، اصل، مقیاس تصویب‌شده و هر چیزی است که به‌عنوان مبنایی برای مقایسه پذیرفته شود. بنابراین مطابقت کالا، خدمات، آیین کار، سیستم کیفیت یا هر امری با استاندارد، به این معناست که در آن موارد قواعد، اصول و مقررات ویژه‌ای رعایت شده است. استانداردسازی به مفهوم قانونمند شدن و مطابقت با اصول و ضوابط علمی و فنی در امور مختلف همچون تولید، تجارت، حمل‌ونقل، ارتباطات و... مصداق می‌یابد. بدیهی است در صورتی که هم خریدار و هم فروشنده پایبندی خود را به استاندارد خاصی اعلام کنند، می‌توانند در پناه این زبان مشترک، به‌راحتی داد و ستد خود را انجام دهند. یکی از شرایط پیوستن کشورها به سازمان تجارت جهانی (WTO) و حضور در بازارهای جهانی، رعایت استانداردهای ایمنی مواد غذایی به‌شمار می‌رود که استفاده و اجرا نکرن این استانداردهای بین‌المللی موجب از دست دادن بازار برای شرکت‌های تولید مواد غذایی در کشورمان خواهد شد. احراز ایزوها و استانداردهای بین‌المللی در کارخانه و شرکت‌های تولید مواد غذایی ایران نیز راه را برای صادرات به بازارهای جهانی باز خواهد کرد و از آنجایی که مخاطرات ایمنی و سلامت غذایی ممکن است در هر مرحله‌ای از زنجیره مواد غذایی وارد شوند، کنترل‌های کافی در سراسر این زنجیره تامین ضروری و حیاتی است، به‌طوری که در بسیاری از شرکت‌های تولید مواد غذایی برای جلوگیری از وقفه در تولید، مواد اولیه قبل از ورود به خط تولید توسط آزمایشگاه‌های ذی‌ربط کنترل و توسط بخش QC مهر تایید موقت زده می‌شود، تا پس از کنترل نهایی توسط کارشناسان بخش QC ممهور به مهر تایید نهایی شود. در این میان، توسعه بکارگیری روش‌های GAP (عملیات خوب کشاورزی) و اصلاح روش‌های تولید در مزارع و باغ‌ها به‌منظور استحصال محصولات کیفی، پیش‌شرط اولیه برای عرضه محصولات بهداشتی و مرغوب و در نتیجه حضور پایدار در بازارهای بین‌المللی است و درباره فرآورده‌های دامی و آبزی‌پروزی نیز به‌شدت مصداق دارد. همچنین کاهش مصرف سموم و کود شیمیایی از طریق بکارگیری شیوه‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) در راستای ایجاد محصولات سالم و ارگانیک سبب کاهش مشکلات ناشی از برگشت محموله‌های صادراتی به‌دلیل وجود بقایای سموم شیمیایی می‌شود. هرچند که درحال‌حاضر آزمایش‌های مربوط به باقیمانده سموم دفع آفات نباتی در تمامی کشورها الزامی نبوده و حتی در برخی کشورها مانند جمهوری آذربایجان به‌طور کلی اعمال نمی‌شود، اما با افزایش سطح آگاهی و ارتقای ضوابط و استانداردهای بهداشتی در سطح جهان، این موضوع نیز به عنوان یکی از مطالبات اصلی کشورهای واردکننده محصولات غذایی قلمداد شده و توجه نکردن به آن در آینده چالش عمیقی در صادرات بخش کشاورزی ایجاد خواهد کرد. با توجه به فراگیری و کاربرد وسیع سیستم‌های گواهی ISO۲۲۰۰۰ و HACCP در سراسر جهان، به صادرکنندگان محصولات کشاورزی و غذایی برای حضور پایدار در بازارهای بین‌المللی، توصیه اکید می‌شود که نسبت‌به دریافت اینگونه گواهی‌های بین‌المللی اقدام کنند. درحال‌حاضر با توجه به اینکه بیشتر محصولات کشاورزی و غذایی ایران به بازارهای پیرامونی و منطقه‌ای صادر می‌شود و سهم سایر کشورها در سبد صادراتی محصولات غذایی بسیار ناچیز است، بنابراین رعایت استانداردهای کدکس غذایی و گواهی‌های معتبر و مرسوم بین‌الملی در صنعت غذا برای صادرات به بیشتر کشورهای جهان کفایت می‌کند. بدیهی است صادرکنندگانی که بازارهای معتبرتر و دارای ضوابط کیفی و بهداشتی بالاتری را هدف‌گذاری می‌کنند (مانند اتحادیه اروپا) باید نسبت به دریافت گواهی‌های BRC، IFS نیز اقدام کنند. همچنین لزوم اجرای طرح شناسنامه‌دار شدن محصولات کشاورزی صادراتی به‌عنوان یکی از ابزارهای موثر و کارآمد به‌منظور کنترل و نظارت بر کیفیت مواد غذایی از مزرعه تا صادرات است. از سوی دیگر، با توجه به اهمیت مقوله رایزنی و چانه‌زنی در سطح بین‌الملل، حضور فعال ایران در اجلاس‌های معتبر بین‌المللی مربوط به تدوین ضوابط و استانداردهای محصولات مهم صادراتی مرتبط با کشور ضرورتی انکارناپذیر تلقی می‌شود، بنابراین در این باره پیشنهاد می‌شود بودجه مناسبی برای حضور نمایندگان کشورمان در اجلاس‌هایی از قبیل کدکس غذایی، سازمان جهانی استاندارد، اتحادیه جهانی خشکبار و... تصویب شود تا از این طریق از منافع و حقوق تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور صیانت شود.